Παρατίθεται η ομιλία του πανιερωτάτου μητροπολίτου Πάφου κ.κ.Τυχικού στα πλαίσια της επιστημονικής διημερίδας με θέμα: «Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Λεόντιος: Η ζωή, το έργο του και η κληρονομιά του» που πραγματοποιήθηκε στις 17-18 Νοεμβρίου 2023, στο Ίδρυμα Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ΄.
Περισσότερα για την διημερίδα θα βρείτε στην ιστοσελίδα της Εκκλησίας Κύπρου.
Παράγοντες, οι οποίοι συνέβαλαν στη διαμόρφωση της προσωπικότητας
του Μητροπολίτη Πάφου και μετέπειτα Αρχιεπισκόπου Κύπρου Λεοντίου
του μητροπολίτου Πάφου κ.κ.Τυχικού
Ο Πάφου Λεόντιος, μετέπειτα Αρχιεπίσκοπος Κύπρου, αναντίλεκτα υπήρξε μια από τις σημαντικότερες προσωπικότητες στα Εκκλησιαστικά και πολιτικά δρώμενα της νήσου, κατά την περίοδο της Αγγλοκρατίας. Επί δεκατέσσερα χρόνια1 ήταν ο μόνος Ιεράρχης της Κύπρου ο οποίος, ως Μητροπολίτης Πάφου και τοποτηρητής του αρχιεπισκοπικού θρόνου, ασκούσε ουσιαστικά εθναρχικά καθήκοντα. Ως Μητροπολίτης Πάφου είχε μαρτυρική ζωή, αφού πολεμήθηκε ταυτόχρονα σκληρά τόσο από τους Άγγλους αποικιοκράτες όσο και από πολιτικούς και εκκλησιαστικούς κύκλους του νησιού, ενώ το μόνο του “άτοπο” ήταν ότι κατέβαλε κάθε δυνατή προσπάθεια να κρατήσει τις ισορροπίες, όταν το πιο μικρό λάθος κινδύνευε να τορπιλίσει κάθε δυνατή προσπάθεια για τη διαφύλαξη και τη διασφάλιση των θεσμών της Εκκλησίας και της Ελληνο-Ορθόδοξης παράδοσής μας.
Όπως κάθε προσωπικότητα συνήθως διαμορφώνεται ανάλογα με την καταγωγή, την ανατροφή, τις σπουδές, τις διάφορες συγκυρίες καθώς και τα πρόσωπα με τα οποία συναναστράφηκε ή συνεργάστηκε, το ίδιο περίπου ισχύει και για τον Λεόντιο. Ο χαρακτήρας του διαμορφώθηκε από τις άριστες επιδόσεις του στα Γράμματα, τόσο στα εγκύκλια όσο και σε πανεπιστημιακό επίπεδο, τη συναναστροφή του με τον μοναχισμό και κυρίως με αγίους Γέροντες της εποχής, καθώς και, γενικά, την πολυετή υπομονή του στον εξοντωτικό διωγμό που υπέφερε. Αυτές τις τρεις κυρίως πτυχές θα αναπτύξουμε στην παρούσα μας εισήγηση, ως τις βασικότερες της διαμόρφωσης του ήθους του Λεοντίου.
Ο Λεόντιος γεννήθηκε στη Λεμεσό, στις 9 Μαρτίου 1896 και έλαβε το όνομα Αντώνιος. Ο πατέρας του Σάββας καταγόταν από τον Άγιο Δημητριανό της Πάφου, σιδηρουργός στο επάγγελμα και η μητέρα του Ελένη από την πόλη της Λεμεσού. Αρχικά φοίτησε στο Δημοτικό Σχολείο της Λεμεσού, όπου διακρίθηκε, με τις επιδόσεις και με την επιμέλεια του. Ακολούθως γράφηκε στο Ημιγυμνάσιο, το οποίο διέκοψε το 1913 για να ακολουθήσει, όπως θα δούμε πιο κάτω, την μοναχική πολιτεία. Τελικά, οι συγκυρίες ήρθαν έτσι, ώστε το 1916 να επιστρέψει στη Λεμεσό και, αφού ακολούθησε εντατικά μαθήματα, του επετράπη να δώσει εξετάσεις και να συνεχίσει από την έκτη τάξη και να ολοκληρώσει με άριστα το, αναβαθμισμένο πλέον, ως Γυμνάσιο Λεμεσού.
Το διάστημα αυτό γνωρίστηκε με τον Μητροπολίτη Κιτίου Νικόδημο Μυλωνά, ο οποίος, με το τέλος των Γυμνασιακών του σπουδών, τον χειροτόνησε σε διάκονο, στις 16 Ιουνίου 1919 δίνοντάς του το όνομα Λεόντιος. Τον Νοέμβριο του ίδιου έτους ο Μητροπολίτης βλέποντας την επιμέλειά και την επιθυμία του να υπηρετήσει την Εκκλησία, τον έστειλε με υποτροφία της Μητρόπολης στην Θεολογική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Από την περίοδο αυτή σώζονται σαράντα τέσσερεις επιστολές προς τον Μητροπολίτη του2. Τον Νοέμβριο του 1923 ολοκλήρωσε τις σπουδές του με βαθμό δέκα, δηλαδή άριστα, οπότε και επέστρεψε στην Κύπρο. Αρχικά υπηρέτησε ως διάκονος της Μητρόπολης Κιτίου και καθηγητής Θρησκευτικών στο Ιεροδιδασκαλείο της Λάρνακας. Το 1926 αποδεχόμενος πρόσκληση του Μητροπολίτη Πάφου Ιακώβου Αντζουλάτου υπηρέτησε ως ιεροκήρυκας της Μητροπόλεως Πάφου και καθηγητής στο Γυμνάσιο της Πάφου. Τον Ιούνιο του 1928 αποδεχόμενος πρόσκληση του καθηγητή του Αμίλκα Αλιβιζάτου, μετέβη στη Νέα Υόρκη και γράφτηκε στο Θεολογικό Ινστιτούτο της πόλης ως υπότροφος της Ελληνικής Κυβέρνησης, ακολουθώντας ένα διετές πρόγραμμα μεταπτυχιακών σπουδών, το οποίο ολοκλήρωσε επίσης με άριστα3. Μετά τον θάνατο του Πάφου Ιακώβου, ο λαός της Πάφου πρότεινε τον Λεόντιο ως νέο Μητροπολίτη, πράγμα που έγινε αποδεκτό από όλους. Έτσι τον Μάιο του 1930 μετά την ολοκλήρωση των σπουδών του, ο Λεόντιος επιστρέφει στην Κύπρο και χειροτονείται εις πρεσβύτερο και αμέσως εις επίσκοπο, στις 3 Αυγούστου 19304.
Αναμφίβολα όλες αυτές οι σπουδές του, και οι απόλυτα άριστα επιδόσεις του οφείλονται στην αφοσίωση και στην επιμέλειά του στη μελέτη, κάτι που τον βοήθησε αργότερα στην αρχιερατική του πορεία. Κατά τον άγιο Ιωάννη Χρυσόστομο5 η ευρεία μάθηση, είναι απόλυτα αναγκαία για έναν επίσκοπο, ώστε να μπορεί να αντιμετωπίζει τους ανθρώπους, που αντιτίθενται στα της Ορθοδόξου Πίστεως. Ο Λεόντιος είχε να αντιμετωπίσει συνεχώς την προσπάθεια αφελληνισμού και δυτικοποίησης της Ελληνορθόδοξης παράδοσής μας εκ μέρους της αποικιοκρατικής Κυβέρνησης, που με ύπουλο τρόπο μέσω της εκπαίδευσης, πολεμούσε τη γλώσσα, την Ιστορία και σε βάθος χρόνου την Ορθόδοξη Πίστη μας.
Δεν μας διασώζεται το βάθος της θρησκευτικότητας των γονέων του Λεοντίου, μόνο η άρνησή τους και ιδιαίτερα της μητέρας του, προς το να ακολουθήσει ο Λεόντιος τον μοναχισμό. Βέβαια αυτό για πολλούς γονείς είναι δύσκολο να το αποδεχθούν, πόσο μάλλον όταν το παιδί τους βρίσκεται στην ηλικία των δεκατεσσάρων ετών, τότε που ο Λεόντιος πόθησε την μοναχική πολιτεία. Αυτό που ξέρουμε όμως είναι ότι μια φλόγα άναψε μέσα του τα έτη 1910-1911, στην ηλικία των δεκατεσσάρων ετών, όταν άρχισε να συναναστρέφεται με τους ασκητές μοναχούς αυτάδελφους Κύριλλο και Νήφωνα στη μονή Αγίου Γεωργίου Χαβούζας. Ο τρόπος ζωής των πιο πάνω μοναχών και προφανώς η διδασκαλία τους για την Ορθόδοξη πίστη, τον μοναχισμό και την προσευχή όπως τη διδάχθηκαν στο Άγιο Όρος καθώς και την τέχνη της αγιογραφίας ενθουσίασε τον Λεόντιο τόσο, ώστε πολύ συχνά κατέφευγε στη μονή και μάλιστα κρυφά από τους γονείς του, οι οποίοι, όταν ανακάλυψαν τις μυστικές συναντήσεις του με τους μοναχούς, θέλησαν να αναστείλουν τη φιλομόναχη πορεία του. Εν τῳ μεταξύ, λόγω του ότι η μονή δεχόταν και μοναχές ως μονάστριες παράλληλα με τους μοναχούς ο τότε μητροπολίτης Κιτίου προχώρησε τις διαδικασίες για την διάλυση της, με αποτέλεσμα την μετακίνηση των μοναχών στην μονή Αγίου Γεωργίου Αλαμάνου, με απόφαση της Ιεράς Συνόδου. Συν τῳ χρόνῳ, το 1913, η μητέρα του Λεόντιου, που φαίνεται να έφερνε αντιρρήσεις για την κλίση του στον μοναχισμό από τόσο νεαρή ηλικία, έφυγε από τη ζωή, όταν αυτός ήταν 16 ετών. Μετά τον θάνατό της η φλόγα του Λεόντιου για τον μοναχισμό δεν έσβησε, αλλά μάλλον φούντωσε και έτσι αποφάσισε να εγκαταλείψει το σχολείο και να καταφύγει στη μονή του Αγίου Γεωργίου Αλαμάνου για να συνεχίσει την ασκητική ζωή πλησίον των γνωστών και αγαπημένων Γερόντων Κύριλλου και Νήφωνος6. Ο πατέρας του και ο αδελφός του αντέδρασαν στην απόφασή του, αλλά τελικά υποχώρησαν μπροστά στην πειστική απολογία του Λεοντίου για την ορθότητα της απόφασής του να γίνει μοναχός. Στη Μονή, ο Λεόντιος φαίνεται ότι πέραν της εμπειρικής βίωσης του τρόπου ζωής των μοναχών, διδάχθηκε και την τέχνη της αγιογραφίας7. Όμως, το 1918, δύο χρόνια μετά την ένταξή του, η Μονή διαλύθηκε λόγω μεγάλων οικονομικών δυσκολιών και ο Λεόντιος επέστρεψε στη Λεμεσό, όπου συνέχισε και ολοκλήρωσε τις γυμνασιακές του σπουδές, όπως ήδη προαναφέραμε. Δεν γνωρίζουμε αν αργότερα, κατά το διάστημα των πανεπιστημιακών του σπουδών στην Θεολογική Σχολή, στην Αθήνα συνέχισε να επισκέπτεται τους δύο Γέροντες του στη Χίο, όπου είχαν καταφύγει μετά την διάλυση της μονής Αγίου Γεωργίου Αλαμάνου, ή αν ανέπτυξε πνευματική σχέση με κάποιες άλλες Μονές. Πάντως είναι βέβαιο ότι στην Αθήνα θα είχε πολλές ευκαιρίες να γνωρίσει (και κατά πάσα πιθανότητα γνώρισε) αγίους ανθρώπους εν ζωῄ, όπως τον άγιο Νεκτάριο Πενταπόλεως, τον άγιο Νικόλαο Πλανά και άλλους. Δεν υπάρχουν επίσης πληροφορίες για το αν επισκέφθηκε το Άγιο Όρος ή όχι, αλλά βλέποντας τον πόθο του προς τον μοναχισμό καθώς και το ότι όλοι οι γέροντες που συναναστράφηκε είχαν εγκαταβιώσει για μικρό ή μεγάλο διάστημα στον Άθωνα, είναι πολύ πιθανόν να είχε μεταβεί, λαμβάνοντας και από εκεί εμπειρίες.
Στην Κύπρο, γνωρίζουμε ότι συνδεόταν και ως μητροπολίτης Πάφου με τη μονή Σταυροβουνίου και ιδιαίτερα με τον Γέροντα Κυπριανό, ο οποίος επίσης είχε ασκηθεί για μεγάλο διάστημα στον Άθωνα και, επιστρέφοντας, κατέστησε τη μονή Σταυροβουνίου υποδειγματικό Κοινόβιο8. Το ασκητικό πνεύμα καθώς και η γνωριμία του με τόσους αγιορείτες Γέροντες καθώς και αγίους ανθρώπους ήταν πολύ σημαντικό για τον Λεόντιο ώστε στη συνέχεια ως Μητροπολίτης Πάφου, τοποτηρητής καθώς και για λίγο διάστημα ως Αρχιεπίσκοπος Κύπρου να μένει ανυποχώρητος στις θέσεις του, που αφορούσαν στην διασφάλιση και διεκδίκηση των εθνικών προσδοκιών της Κύπρου για την διαφύλαξη της Ελληνορθόδοξής μας παράδοσης.
Μια τελευταία πτυχή της ζωής του Λεοντίου που διαμόρφωσε την προσωπικότητα του (εκτός από τα δύσκολα χρόνια της παιδικής του ηλικίας και τον θάνατο της μητέρας του στα 16 και του πατέρα του στα 20 του χρόνια και την σκληρή ζωή της μοναχικής του πορείας) ήταν και τα χρόνια της αρχιερατείας του και, ιδιαίτερα, η εμπειρία του ως τοποτηρητής. Πολεμήθηκε σκληρά ως Ιεράρχης, όσο, θα λέγαμε, κανείς άλλος σε τόσο βαθμό. Θαυμάζει κανείς την δύναμή του και την υπομονή του όλα αυτά τα χρόνια να δέχεται και να αντιμετωπίζει σκληρούς διωγμούς από την Αποικιοκρατική διοίκηση, που συνεχώς επέβαλλε περιοριστικά και άλλα μέτρα εναντίον του. Ήδη μόλις δυο μήνες μετά την ανάρρησή του στον θρόνο της Πάφου στις 19 Οκτωβρίου 1930, υπογράφηκε ένα υπόμνημα με αίτημα του Κυπριακού λαού για ένωση με την Ελλάδα. Αυτό το υπόμνημα, μαζί με τα Οκτωβριανά του 1931, ένα χρόνο αργότερα, έθεσαν τον ο Λεόντιο στο στόχαστρο της αποικιοκρατικής Κυβέρνησης. Η μόνη ανάπαυλα που είχε ήταν, όταν ξέσπασε ο δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος του 1940 και ο Λεόντιος τάχθηκε σθεναρά υπέρ της Ελλάδας και της Μεγάλης Βρετανίας που πολεμούσε στο πλευρό της εναντίον των Ιταλών. Τότε, ο Λεόντιος αντέδρασε δυναμικά, ενισχύοντας με κάθε τρόπο και μέσο, ενθαρρύνοντας χιλιάδες νέους της Κύπρου να ενταχθούν και να ενισχύσουν τα διάφορα πολεμικά μέτωπα στην Ευρώπη. Συγκέντρωσε επίσης πρωτοφανή για εκείνη την εποχή χρηματικά ποσά και είδη πρώτης ανάγκης για την Ελλάδα. Η μακρά χηρεία του αρχιεπισκοπικού θρόνου και η τοποτηρητεία του εκ μέρους του Λεόντιου οφείλεται κατά μεγάλο μέρος στην αποικιοκρατική πολιτική η οποία ήθελε την Εκκλησία αποδυναμωμένη, ούτως ώστε να είναι εκείνη ελεύθερη να εφαρμόσει τα σχέδια της εναντίον της Ελληνοορθόδοξης παράδοσής μας.
Ο Λεόντιος έκανε τεράστιες προσπάθειες να διασφαλίσει τον Ελληνορθόδοξο χαρακτήρα της Παιδείας, η οποία θα ήταν η πρώτη που θα επλήττετο από την Αποικιοκρατική πολιτική, που ήθελε να ποδηγετήσει τους νέους σε άλλες παραδόσεις και ήθη ξένα προς τα Ελληνοχριστιανικά. Επίσης έκανε επανειλημμένες προσπάθειες για να οδηγηθεί η Εκκλησία σε πλήρωση της θέσης του αρχιεπισκοπικού θρόνου, κάτι που όμως δεν επιθυμούσε η αποικιοκρατία και υποδαύλιζε την αποτυχία των προσπαθειών αυτών. Με μια σειρά νόμων οι Βρετανοί επεδίωξαν να ελέγξουν την Εκκλησία της Κύπρου και να περιορίσουν την επιρροή της στην εθνική και κοινωνική ζωή του τόπου9.
Πέραν αυτού θεωρούμε ως μεγαλύτερη πληγή γι’ αυτόν το ότι είχε να αντιμετωπίσει ανάλογη σκληρή κριτική και ένδοθεν, από Εκκλησιαστικούς και πολιτικούς κύκλους. Το να διώκεσαι από τους ξένους και να ανθίστασαι και να υπομένεις, αυτό είναι φυσιολογικό και υποφερτό. Το να έχεις όμως να αντιμετωπίσεις ανάλογη συμπεριφορά και αμφισβήτηση των προθέσεών σου από αυτούς που θεωρείς δικούς σου, ενώ αγωνίζεσαι παράλληλα για την διασφάλιση των δικαιωμάτων τους, είναι οδυνηρό. Ο άγιος Νεκτάριος Πενταπόλεως για κάτι ανάλογο που αντιμετώπισε στη ζωή του, δηλαδή τη συκοφαντία, την προσβολή και την περιφρόνηση, γράφει ότι ήταν αυτά που σμίλεψαν την ζωή του, έγιναν η οδός της ανάστασής του και τον κράτησαν σταθερό στη στενή και τεθλιμμένη οδό10. Πραγματικά παρόλη τη σκληρή κριτική και πολεμική εναντίον του ο Λεόντιος, αντί να καμφθεί, έγινε δυνατότερος, πιο ανθρώπινος, έμαθε να αφουγκράζεται τον πονεμένο λαό και να διεκδικεί με αποφασιστικότητα και αγωνιστικότητα τα δίκαιά του. Πάντως ήδη από τον ενθρονιστήριο λόγο του ως Μητροπολίτης Πάφου11 είχε αφήσει να φανεί ο μεγάλος πατριωτισμός του με το να αναφέρει πως θα επιτελούσε τα καθήκοντά του έχοντας ως πρότυπο τον προκάτοχό του στον θρόνο της Πάφου, τον εθνομάρτυρα Πάφου Χρύσανθο.
Συνοψίζοντας θα λέγαμε ότι ο Λεόντιος υπήρξε μια δυναμική προσωπικότητα που συνδύαζε πνευματικότητα, αγωνιστικό φρόνημα, διορατικότητα και πατριωτισμό. Αγωνίστηκε σκληρά για τα δίκαια της Εκκλησίας και της πατρίδας μας, μπορεί να αδικήθηκε από την Αγγλική πολιτική και από φιλοδοξούντες συμπατριώτες του, αλλά αγαπήθηκε από τον απλό λαό. Έβλεπαν το πολύπλευρο έργο του στην Παιδεία και την Εκκλησία, καθώς και τις αγαθές προθέσεις του να βοηθήσει την Κύπρο και την Ελλάδα, ιδιαίτερα στις δύσκολες ώρες του πολέμου. Δυστυχώς, στις 26 Ιουλίου 1947, σε ηλικία μόλις 51 ετών έφυγε νωρίς, μόλις ένα περίπου μήνα από τότε που ανήλθε στον αρχιεπισκοπικό θρόνο. Κάποιοι είπαν ότι, αν ζούσε ως αρχιεπίσκοπος, θα άφηνε μεγάλο έργο και ίσως η εθνική μας πορεία στο Κυπριακό να είχε άλλη έκβαση. Κανείς όμως δεν γνωρίζει τις βουλές του Θεού. Αναμφισβήτητα πάντως, ο Λεόντιος υπήρξε μια από τις μεγαλύτερες προσωπικότητες του 20ου αιώνα και βοήθησε την Εκκλησία και την πατρίδα του στον μέγιστο βαθμό.
Βιβλιογραφία
- Απόστολος Βαρνάβας, Επίσημο Περιοδικό της Εκκλησίας της Κύπρου (Α.Β), Λευκωσία 1931, σ.403-404, 1947, σ. 155-163.
- Κοκκινόφτας Κωστής, «Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Λεόντιος (†26 Ιουλίου 1947). 67 χρόνια από την κοίμησή του», http://churchofcyprus.org.cy/9339, ημ. ανάρτ. 30/7/2014 ημ. πρόσβ. 20/5/2017.
- Κοκκινόφτας Κωστής, Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Λεόντιος, [Τυπογραφείο Νεγκρεσκο Λάρνακα], Λευκωσία 2015
- Μητροπολίτης Πάφου Γεώργιος « οΑρχιεπίσκοπος Κύπρου Λεόντιος – Ο Ακατάβλητος εθνικός αγωνιστής» http://www.impaphou.org/news_ detail.aspx?footer=1&news_id=401 ημ. ανάρτ. 19/11/2015 ημ. πρόσβ. 20/5/2017.
- Τσικνόπουλλος Π. Ιωάννης, Ιστορία της Εκκλησίας της Πάφου, [Έκδοση Ιεράς Μητροπόλεως Πάφου], Λευκωσία 1971.
- https://churchofcyprus.org.cy/
- https://www.pemptousia.gr/2013/04/to-archiepiskopiko-zitima-tis-kiprou-i/
- https://el.metapedia.org/
- http://www.polignosi.com/
- http://www.polignosi.com/
- Γέρων παπα-Καλλίστρατος: Ο ελεήμων, ο προορατικός του οποίου ευωδίασαν τα οστά!12 Γέρων παπα-Καλλίστρατο από τον Τράχωνα της επαρχίας Λευκωσίας, ένα πραγματικά άγιο άνθρωπο που ήταν ελεήμων, προορατικός και μετά τον θάνατό του ευωδίασαν τα λείψανά του. https://www.pemptousia.gr/.
Υποσημειώσεις
- Για δεκατέσσερα σχεδόν χρόνια αναλαμβάνει την τοποτηρητεία του Θρόνου από τις 16 Νοεμβρίου 1933 μέχρι την εκλογή και ενθρόνησή του ως αρχιεπισκόπου Κύπρου τον Ιούνιο του 1947. Είχε επίσης την εποπτεία για αρκετά χρόνια των άλλων δύο μητροπόλεων της Κύπρου, αυτή του Κιτίου από το 1933 και της Κυρηνείας από το 1937. ↩︎
- Κωστή Κοκκινόφτα, «Τα νεανικά χρόνια του Αρχιεπσικόπου Λεοντίου», Επιστημονική Επετηρίδα Κυπριακής Εταιρείας Ιστορικών Σπουδών 6 (2003), σ. 223-238. ↩︎
- Κοκκινόφτα, Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Λεόντιος, Λευκωσία 2015, σ. 45· Κωστή Κοκκινόφτα, «Τα νεανικά χρόνια του Αρχιεπσικόπου Λεοντίου», Επιστημονική Επετηρίδα Κυπριακής Εταιρείας Ιστορικών Σπουδών 6 (2003), σ. 223-238. ↩︎
- Κωστή Κοκκινόφτα, «Τα νεανικά χρόνια του Αρχιεπσικόπου Λεοντίου», Επιστημονική Επετηρίδα Κυπριακής Εταιρείας Ιστορικών Σπουδών 6 (2003), σ. 223-238. ↩︎
- Ιωάννου Χρυσοστόμου, έξι περί Ιεροσύνης Λόγοι. ↩︎
- Διασώζεται μέχρι σήμερα το κελί του Λεοντίου, το οποίο η σημερινή γυναικεία αδελφότητα της μονής μετέτρεψε σε παρεκκλήσι του Αγίου Λεοντίου προς τιμήν του. ↩︎
- Στην μονή γνωρίστηκε επίσης με τον Παγκράτιο ο οποίος ήταν ένας από τους μοναχούς που συγκροτούσαν την μονή Χαβούζας και αργότερα Αλαμάνου και που αργότερα όταν ο Λεόντιος έγινε μητροπολίτης Πάφου με ενέργειές του θα τον τοποθετήσει ηγούμενο της μονής Παναγίας Τροοδιτίσσης και θα την μετατρέψει από ιδιόρρυθμο σε Κοινόβιο. ↩︎
- Αναφορά γίνεται επίσης για σύνδεσή του Λεοντίου και με τον γέροντα παπα-Καλλίστρατο από τον Τράχωνα που ήταν ελεήμων και προορατικός: https://www.pemptousia.gr/ (ημρ. Ανάκτησης 21.10.2023). ↩︎
- Κοκκινόφτας, σ. 116-117. ↩︎
- «Στα σαράντα τέσσερά μου χρόνια ο Θεός μου φανέρωσε αυτό, που θα με κράταγε μέχρι τέλους τής ζωής μου σταθερό στη στενή και τεθλιμμένη οδό, που είχα επιλέξει: Το της «ατιμίας πόμα καθάρσιον» που λέει και ο Άγιος Ιωάννης ο Σιναϊτης. Από τότε μέχρι την τελευταία μου αναπνοή ούτε στιγμή δε μ΄ άφησε η συκοφαντία, η προσβολή, η περιφρόνηση. Δε θέλω να σου μιλήσω ούτε για περιστατικά, ούτε για πρόσωπα. Μπορεί να σε σκανδαλίσω με λογισμούς αγανάκτησης και κατάκρισης. Δε θα μπορέσεις έτσι να καταλάβεις, ότι και τη συκοφαντία και την προσβολή και την περιφρόνηση έφτασα να τ΄ αγαπήσω. Απορείς; Κι όμως, έμαθα να τα βλέπω σαν τα καρφιά του σταυρού μου. Αυτή ήταν η οδός τής ανάστασής μου. Να ΄ναι ευλογημένα. Με μάθαν ν΄ αγαπώ, απαλλαγμένος από την αγωνία να αρέσω, να γοητεύω, να τιμώμαι. Με μάθαν να στρέφω το βλέμμα στους ταπεινούς και καταφρονεμένους, στους απλούς, καθημερνούς και ανώνυμους ανθρώπους, στο χρυσάφι της γης». Άγιος Νεκτάριος. ↩︎
- Απόστολος Βαρνάβας (επίσημο περιοδικό Εκκλησίας Κύπρου), Λεόντιος Μητροπολίτης Πάφου, «Ο ενθρονιστικός Λόγος του Μητροπολίτου Πάφου», τμ. 1931, σ. 513-520. ↩︎
- Βλασίου, Πατερικόν….., σ. ↩︎
Δείτε επίσης τον ιστορικό κατάλογο των επισκόπων της Πάφου – Αρσινόης
