Ο Πάφου Χρυσόστομος Α΄ (1973-1977)

Παρατίθεται η μελέτη του πανιερωτάτου μητροπολίτου Πάφου κ.κ.Τυχικού που είχε εκπονήσει ως πρωτοσύγκελος της μητροπόλεως το 2022 σχετικά με τον Πάφου Χρυσόστομο Α’, μετέπειτα αρχιεπίσκοπο Κύπρου.

---

Η μελέτη σε μορφή pdf

Ο Πάφου Χρυσόστομος Α΄ (1973-1977)
[Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Χρυσόστομος Α΄ 1977–2006]

Πρωτοσύγκελος Τυχικός Βρυώνης
13 Νοεμβρίου 2022

Η Εκκλησία Κύπρου με επικεφαλής τους εκάστοτε ιεράρχες της είχε πάντοτε να διαδραματίσει σπουδαιότατο ρόλο στην ιστορία της Κύπρου. Πέραν από το πνευματικό κομμάτι το οποίο είναι το κατ’ εξοχήν έργο της είχε να επιτελέσει έργο εθνικό, κοινωνικό, πολιτιστικό και τους περισσότερους αιώνες, εποχές κατοχής από ξένους κατακτητές αυτή καθόριζε τα της τύχης του νησιού. Με επικεφαλής τους ιεράρχες η Κύπρος κρατήθηκε τόσους αιώνες Ελληνική και Ορθόδοξη. Κρατήθηκε Ελληνική από τους διάφορους κατακτητές που επιχείρησαν να αλώσουν την ιστορία, την γλώσσα, την παιδεία και τον πολιτισμό. Κρατήθηκε Ορθόδοξη επίσης από τους κατακτητές οι οποίοι ήθελαν οι μεν να μεταστρέψουν με βίαιους, άμεσους ή έμμεσους τρόπους τους ορθοδόξους στον μουσουλμανισμό ή οι δε να τους προσηλυτίσουν προς τον εκλατινισμό. Πολλοί ιεράρχες ανά τους αιώνες για την προάσπιση της Ελληνικότητας αλλά και της Ορθοδοξίας στην Κύπρο πλήρωσαν με τίμημα εξορίες, αλλά και με την ίδια την ζωή τους ακόμα.

Ένας λαμπρός ιεράρχης της Κύπρου της σύγχρονης μας ιστορίας ήταν και ο Πάφου Χρυσόστομος Α΄ (1973-1977) και μετέπειτα αρχιεπίσκοπος Κύπρου (1977–2006)¹. Στο παρόν άρθρο μας θα αναφερθούμε γενικότερα στη ζωή και το έργο του επικεντρωνόμενοι περισσότερο στα χρόνια που υπήρξε επίσκοπος Πάφου, μιας και για τα χρόνια που υπήρξε αρχιεπίσκοπος είναι πιο γνωστά.

Ο Χρυσόστομος είναι από τους ιεράρχες που λάμπρυναν την Εκκλησία της Κύπρου σε καιρούς δύσκολους όπου στις μέρες αρχιερωσύνης του η μισή Κύπρος, καταλήφθηκε από τους Τούρκους με όλες τις τραγικές συνέπειες μέχρι τις μέρες μας. Γεννήθηκε στον Στατό² της Πάφου στις 27 Σεπτεμβρίου 1927 και έλαβε το όνομα Χριστόφορος. Από φτωχή και αγροτική οικογένεια ο Χριστόφορος διδάχθηκε τα πρώτα γράμματα στο δημοτικό σχολείο της κοινότητάς του από το οποίο αποφοίτησε το 1940. Ακολούθως εισήλθε στη μονή Κύκκου ως δόκιμος μοναχός και παρακολούθησε εκεί τα μαθήματα στο σχολείο της μονής. Το 1946 η μονή Κύκκου τον έστειλε στο Παγκύπριο Γυμνάσιο όπου αποφοίτησε το 1950 και αμέσως μετά διορίστηκε γραμματέας του ηγουμενοσυμβουλίου της μονής του και ένα χρόνο μετά στις 18 Φεβρουαρίου 1951 χειροτονήθηκε διάκονος λαμβάνοντας το όνομα Χρυσόστομος. Τον επόμενο χρόνο στάληκε στην Αθήνα ως υπότροφος της μονής Κύκκου όπου εκεί φοίτησε διαδοχικά στη Φιλοσοφική και Θεολογική Σχολή και αποφοίτησε το 1961. Κατά την διάρκεια των σπουδών του το 1957, όταν ο αρχιεπίσκοπος Κύπρου και πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας Μακάριος Γ΄ (στο εξής: Μακάριος) απελευθερώθηκε από την εξορία και εγκαταστάθηκε στην Αθήνα, ο Χρυσόστομος έλαβε την διεύθυνση του Γραφείου της Εθναρχίας της Εκκλησίας Κύπρου στην Αθήνα. Με την επιστροφή του στην Κύπρο το 1961 το ίδιο έτος στις 29 Οκτωβρίου χειροτονήθηκε πρεσβύτερος και προχειρίσθηκε σε αρχιμανδρίτη της μονής Κύκκου. Από το 1961 μέχρι και το 1966 εργάζεται ως καθηγητής Θεολογίας στο Παγκύπριο Γυμνάσιο και στην Ιερατική Σχολή της Εκκλησίας της Κύπρου. Το 1966 είχε μεταβεί στην Αγγλία για εκμάθηση της αγγλικής γλώσσας και για μεταπτυχιακές σπουδές.

Το 1968 επέστρεψε στην Κύπρο όπου στις 28 Μαρτίου μετά από πρόταση του Μακαρίου εξελέγη από την Ιερά Σύνοδο ως βοηθός χωρεπίσκοπος του αρχιεπισκόπου φέροντας τον τίτλο Κωνσταντίας³. Ως χωρεπίσκοπος στάθηκε δίπλα στον Μακάριο και τον στήριξε, όταν ως αρχιεπίσκοπος αλλά και πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας πολεμήθηκε από παντού, από τους άλλους ιεράρχες της Κύπρου, από την Χούντα των Αθηνών και από την ΕΟΚΑ Β΄. Η στάση του Χρυσοστόμου δίπλα στον Μακάριο ήταν καθοριστική ιδιαίτερα με την κρίση στην Εκκλησία που ξέσπασε στα 1972 – 1973 με τους τρεις μητροπολίτες Πάφου Γεννάδιο, Κιτίου Άνθιμο και Κυρηνείας Κυπριανό που καθήρεσαν τον Μακάριο⁴. Ο Χρυσόστομος έτρεξε να ενημερώσει και να προσκαλέσει τους προκαθημένους της ορθοδοξίας για την Μείζονα και Υπερτελή Σύνοδο, η οποία δικαίωσε τον Μακάριο και καθήρεσε τους τρεις μητροπολίτες, οι οποίοι επέμεναν ανένδοτοι και αμετανόητοι στις απόψεις τους⁵.

Μετά την κήρυξη του θρόνου της Πάφου ως χηρεύοντα, αφού ο Πάφου Γεννάδιος εκδιώχθηκε από τους κατοίκους της πόλης και δημιούργησε παρασυναγωγή με τους άλλους δύο μητροπολίτες Κιτίου και Κυρηνείας⁶ κηρύχθηκαν εκλογές για πλήρωση του θρόνου⁷. Ο Γεννάδιος τελικώς θα καθαιρείτο από την Μείζονα Σύνοδο δύο μήνες αργότερα, στις 14 Ιουλίου 1973⁸. Στις 2 Μαΐου 1973 με ανακοινωθέντα και εγκυκλίους του αρχιεπισκόπου Κύπρου κηρύσσεται ο θρόνος της Πάφου κενός, προκηρύσσονται εκλογές για πλήρωση της μητροπόλεως Πάφου και συγκαλείται Μείζων και Υπερτελής Σύνοδος για το θέμα που προέκυψε με τους τρεις μητροπολίτες⁹. Στις 3 και 13 Μαΐου ο Μακάριος τελεί και τρεις χειροτονίες κληρικών για την Πάφο. Η πρώτη στη Λευκωσία και οι δύο άλλες μία σε διάκονο και μία σε πρεσβύτερο στον καθεδρικό ναό της Πάφου¹⁰. Οι τρεις μητροπολίτες στην προσπάθειά τους για δυσφήμηση του ονόματος του Χρυσοστόμου και προσπάθεια παρεμπόδισης στο να εκλεγεί μητροπολίτης Πάφου είχαν προχωρήσει σε διαδικασία «καθαίρεσής» του¹¹. Ο Χρυσόστομος βέβαια φαίνεται ότι ήταν ιδιαίτερα αγαπητός στην Πάφο¹², λόγω καταγωγής του αλλά και γιατί ο πλείστος λαός της πόλης και επαρχίας ήταν της αντίστασης και υποστηριχτές του έργου και της προσωπικότητας του Μακαρίου, πράγμα που ένθερμα και ο Χρυσόστομος στήριζε όλα αυτά τα χρόνια. Έτσι παρόλη την προσπάθεια των τριών να σπιλώσουν το όνομά του και ενώ προκηρύχθηκαν εκλογές για ανάδειξη νέου μητροπολίτη, τελικά ο λαός δια βοής εξέλεξε αμέσως τον εκ Πάφου καταγόμενο αλλά και με λιπαρά μόρφωση και δράση στην Εκκλησία Κύπρου τον Κωνσταντίας Χρυσόστομο ως νέο μητροπολίτη Πάφου¹³. Η εκλογή του έγινε στις 28 Ιουλίου 1973 και η ενθρόνισή του την επόμενη μέρα.

Η ανάδειξη του Χρυσοστόμου στο θρόνο της Πάφου δεν ήταν ότι και πιο εύκολο για αυτόν σε ένα κλίμα διχαστικό εντός της Εκκλησίας αφού οι τρεις μητροπολίτες δεν δέχθηκαν την καθαίρεσή τους, ενώ στην πολιτεία ο πόλεμος και το μίσος εναντίον του Μακαρίου ως νόμιμου προέδρου όλο και αυξανόταν. Στην Πάφο μικρή μερίδα κληρικών, οι οποίοι είτε χειροτονήθηκαν ή ευεργετήθηκαν από τον Γεννάδιο, τον θεωρούσαν ακόμα ως μητροπολίτη τους ή ήταν διστακτικοί στον να δεχθούν τον Χρυσόστομο ως νέο μητροπολίτη Πάφου. Έτσι οι περισσότεροι από αυτούς αναχώρησαν για το εξωτερικό, κυρίως στην Ελλάδα. Ο Πάφου Χρυσόστομος έπρεπε να κερδίσει έδαφος ανευρίσκοντας και χειροτονώντας νέους κληρικούς, οι οποίοι να δέχονται τον ίδιο ως νέο και κανονικό μητροπολίτη τους, αλλά και ταυτόχρονα να αναγνωρίζουν τον Μακάριο ως τον αρχιεπίσκοπο και πρόεδρο της Κύπρου. Λόγω του ότι μερίδα κληρικών εγκατέλειψαν την Κύπρο για τον πιο πάνω λόγο, καθώς και γιατί για δύο περίπου χρόνια απουσίας μητροπολίτη στη Πάφο δεν έγιναν νέες χειροτονίες αναπληρώνοντας τους ιερείς που κοιμήθηκαν εκείνη την περίοδο οι ανάγκες ήταν πολλές για να μπορούν να λειτουργούνται οι ναοί της πόλης και της υπαίθρου. Ως εκ τούτου ο αριθμός των νέων κληρικών που τελέστηκαν από τον Πάφου Χρυσόστομο ήταν πολύ μεγάλος σχετικά με άλλες εποχές¹⁴. Ο Χρυσόστομος κατά το διάστημα αρχιερατείας του στην Πάφο εγκαινίασε επίσης μικρό αριθμό ναών και παρεκκλησιών της πόλης και επαρχίας της Πάφου¹⁵.

Ο Χρυσόστομος εκτός από τα καθήκοντα του ως μητροπολίτης Πάφου έπρεπε να συνεχίζει να στηρίζει τον Μακάριο στο πολυσχιδές έργο του. Ιδιαίτερα με την ανάγκη πλήρωσης των θέσεων Κιτίου και Κυρηνείας μετά την καθαίρεση των Ανθίμου και Κυπριανού, καθώς και στη δημιουργία άλλων δύο μητροπόλεων Λεμεσού και Μόρφου ως μια πρώτη προσπάθεια¹⁶ αύξησης των μητροπόλεων και κατά συνέπεια των επισκόπων της Κύπρου. Παράλληλα κοντά στον Μακάριο προσπάθησε να διαφυλάξει την νομιμότητα του αρχιεπισκόπου Κύπρου και κατά συνέπεια και τη νομιμότητα της Κυπριακής Δημοκρατίας μπροστά στη διάσπαση και το πραξικόπημα που επιχείρησαν η Χούντα των Αθηνών και η ΕΟΚΑ Β΄ στην Κύπρο. Όταν έγινε το πραξικόπημα κατά του Μακαρίου τον Ιούλιο του 1974, ο Μακάριος κατέφυγε στην Πάφο και ακολούθως με προτροπή του Χρυσοστόμου κατάφεραν να τον φυγαδεύσουν στο εξωτερικό. Ο Χρυσόστομος συνελήφθη από τους πραξικοπηματίες και μαζί με άλλους επισκόπους της Κύπρου περιορίστηκαν φρουρούμενοι στο κτίριο του μετοχίου Κύκκου στη Λευκωσία. Αμέσως οι πραξικοπηματίες διόρισαν τον καθηρημένο πρώην Πάφου Γεννάδιο ως τοποτηρητή του αρχιεπισκοπικού θρόνου. Αργότερα, ο Πάφου Χρυσόστομος στις 12 Νοεμβρίου 1974 μετέβη στο Λονδίνο για μία εβδομάδα όπου ενημέρωσε τον Μακάριο για την Εκκλησιαστική και πολιτική κατάσταση στο νησί και τον κάλεσε να επιστρέψει στην Κύπρο. Ο ίδιος με την επιστροφή του στην Κύπρο άρχισε αγώνα και διαβουλεύσεις για να μπορέσει να επιτευχθεί η επιστροφή του Μακαρίου στο νησί η οποία πραγματοποιήθηκε στις 7 Δεκεμβρίου 1974.

Μεγάλη ήταν η συμβολή του Πάφου Χρυσοστόμου στην υποδοχή χιλιάδων προσφύγων μετά το 1974 – 1975 και στην Πάφο όπου ως μητροπολίτης έπρεπε να φροντίσει μαζί με τους άλλους φορείς της πόλης και επαρχίας της Πάφου για την διατροφή, τον ιματισμό, καθώς και εξεύρεση χώρου πρόχειρης διαμονής τους. Ακολούθως οι πρόσφυγες που εγκαταστάθηκαν σε πρώην τουρκοκυπριακές κοινότητες όπου είχαν ανάγκη ναών για να τελούν τα θρησκευτικά τους καθήκοντα. Έτσι ο Πάφου Χρυσόστομος βοήθησε ώστε να κατασκευαστούν σε σύντομο χρονικό διάστημα αρκετοί ναοί και να εφοδιαστούν με τα απαραίτητα ιερά σκεύη, καθώς και να εξευρεθούν κληρικοί στις νέες αυτές προσφυγικές κοινότητες που δημιουργήθηκαν¹⁷. Έτσι μεγάλη βαρύτητα έδωσε σε αυτό το τεράστιο κοινωνικό και ανθρωπιστικό έργο, το οποίο προέκυψε και αναλώθηκε σε κάθε υλική βοήθεια αλλά και στην ψυχολογική συμπαράσταση αυτών των ανθρώπων, τους οποίους εμψύχωνε και παρηγορούσε και με τα φλογερά κηρύγματά και τους λόγους του.

Στις 3 Αυγούστου 1977 ο Μακάριος αναπάντεχα κοιμήθηκε μετά από καρδιακή προσβολή κάτι το οποίο στοίχησε τα μέγιστα σε όλο τον Κυπριακό Ελληνισμό. Τότε ο Πάφου Χρυσόστομος ανέλαβε, ως είθισται τοποτηρητής του αρχιεπισκοπικού θρόνου και διευθέτησε όλες τις διαδικασίες για την εκλογή νέου αρχιεπισκόπου. Στις 12 Νοεμβρίου 1977 κλήρος και λαός επέλεξε ομόφωνα τον Πάφου Χρυσόστομο ως νέο αρχιεπίσκοπο Κύπρου. Την επόμενη μέρα, μέρα, της ονομαστικής του εορτής (13 Νοεμβρίου) έγινε και η ενθρόνιση του¹⁸.

Ο Χρυσόστομος ως αρχιεπίσκοπος Κύπρου διαδραμάτισε ρόλο εθνικό εκφράζοντας πάντοτε τις απόψεις με τους πύρινους μάλιστα λόγους του για το Κυπριακό ως πρόβλημα κατοχής και ότι χρειαζόταν απελευθερωτικός αγώνας για την απελευθέρωση των σκλαβωμένων εδαφών της Κύπρου. Επηρέαζε πολλές φορές την πολιτική ζωή του τόπου ενώ ενίοτε ερχόταν σε αντιπαράθεση με τα κόμματα. Ανυποχώρητος υπερασπιστής των διακαίων του του Κυπριακού λαού, στήριζε κάθε προσπάθεια και κάθε οργάνωση για προβολή και διαβήματα για την συνεχιζόμενη κατοχή μεγάλου μέρους του νησιού από τα τουρκικά στρατεύματα. Στον κοινό αγώνα εναντίον των Τούρκων εισβολέων έπρεπε οι Έλληνες της Κύπρου να είναι ενωμένοι και γνωρίζοντάς το αυτό προσπάθησε ώστε να επιτευχθεί ειρήνη και συμφιλίωση. Στις προσπάθειες αυτές με το γνωστό «κλάδο ελαίας» το 1982 αποκατέστησε μέσω Μείζονος και Υπερτελούς Συνόδου μετά από συγγνώμη τον Πάφου Γεννάδιο στην αρχιερωσύνη του διατηρώντας τον τίτλο του τέως μητροπολίτη Πάφου. Τον Κιτίου Άνθιμο, ο οποίος είχε ήδη πεθάνει, τον αποκατέστησε μετά θάνατο, ενώ δυστυχώς δεν μπόρεσε να γίνει και η αποκατάσταση του Κυρηνείας Κυπριανού ο οποίος παρέμεινε αμετανόητος¹⁹. Γενικότερα βοήθησε ως αρχιεπίσκοπος στην ανάπτυξη κάθε πνευματικού, πολιτιστικού, φιλανθρωπικού, κοινωνικού αλλά και εθνικού έργου. Ανάμεσα σε αυτά είναι οι βοήθειες που έδινε σε όσους είχαν ανάγκη ιδιαίτερα τους πρόσφυγες, φοιτητές κ.α., η ίδρυση του ραδιοτηλεοπτικού σταθμού «Ο ΛΟΓΟΣ» ή έκδοση των Κύπριων Μηναίων με δεκάδες ακολουθίες Κυπρίων αγίων και πολλά άλλα έργα για το καλό της Εκκλησίας, της πατρίδας και του λαού της.

Το 2002 μετά από ατύχημα που είχε ο Χρυσόστομος στην αρχιεπισκοπή άρχισε η κατάσταση της υγείας του να επιδεινώνεται συνεχώς. Ως εκ τούτου δεν μπορούσε να επιτελεί τα καθήκοντά του και έτσι ο Πάφου Χρυσόστομος Β΄ τον αντικατέστησε για τα επόμενα χρόνια ως προεδρεύων της Ιεράς Συνόδου. Η συνεχιζόμενη ασθένεια του αρχιεπισκόπου Χρυσοστόμου Α΄ και η μη πρόβλεψη στον τότε καταστατικό χάρτη της Εκκλησίας της Κύπρου να μπορούν οι επίσκοποι της Κύπρου να παύουν τον αρχιεπίσκοπο σε περίπτωση σοβαρής ασθένειας που να μην του επιτρέπει να λάβει αποφάσεις²⁰, οδήγησε σε μείζονα Σύνοδο που συγκλείσθηκε τον Μάιο του 2006 στο Σαμπεζί της Ελβετίας με προεδρεύοντα τον οικουμενικό πατριάρχη Βαρθολομαίο. Τελικώς η σύνοδος αυτή, στις 17 Μαΐου κήρυξε κενό τον αρχιεπισκοπικό θρόνο της Κύπρου, με τιμητική παύση του αρχιεπισκόπου. Με αυτό άνοιξε ο δρόμος για εκλογή νέου αρχιεπισκόπου που ανέδειξε μετά από εκλογές τον Νοέμβριο του ίδιου έτους τον Πάφου Χρυσόστομος Β΄ ως νέο αρχιεπίσκοπο διάδοχο του Χρυσοστόμου Α΄. Ο αρχιεπίσκοπος Χρυσόστομος Α΄ κοιμήθηκε ένα περίπου χρόνο αργότερα, στις 22 Δεκεμβρίου του 2007.

Αναντίλεκτα ο Χρυσόστομος ως προσωπικότητα σε κάθε πτυχή της ζωής του ιδιαίτερα ως χωρεπίσκοπος Κωνσταντίας, μητροπολίτης Πάφου και αρχιεπίσκοπος Κύπρου διαδραμάτισε σπουδαίο αλλά και καθοριστικό ρόλο στην Εκκλησία και την πατρίδα. Η στήριξη που παρείχε στον Μακάριο και η βοήθεια στο να επέλθει ειρήνευσή στην Εκκλησία, η στήριξη στους πρόσφυγες, στις μάνες των αγνοουμένων, και σε κάθε άνθρωπο που είχε ανάγκη ήταν μεγάλη και καθοριστική. Οι αγώνες του για τα εθνικά δίκαια της Κύπρου και οι πύρινοι λόγοι του που πήγαζαν από την πλούσια μόρφωση που έλαβε αλλά και από τον γνήσιο πατριωτισμό του ηχούν ακόμα στα αυτιά σε όσους τον έζησαν.

Συντομογραφίες – Βιβλιογραφία

• ΑπΒ: Απόστολος Βαρνάβας, Επίσημο περιοδικό της Εκκλησίας Κύπρου, τμ. 1968 – 1996, Λευκωσία, 1968 – 1996.
• Αρχείο Εκκλησίες – Ξωκκλήσια Ιεράς Μητροπόλεως Πάφου, (Καταγραφή Πρωτοσυγκέλλου Μητροπόλεως Πάφου Τυχικού)
• Αρχείο Ιερέων Ιεράς Μητροπόλεως Πάφου (καταγραφή Πρωτοσυγκέλου Μητροπόλεως Πάφου Τυχικού).
• Καταστατικός Χάρτης της Αγιωτάτης Εκκλησίας της Κύπρου, Λευκωσία 2010.
• Μακάριος Δρουσιώτης, Η μεγάλη ιδέα της μικρής χούντας. Η ΕΟΚΑ Β και το πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου 1974, Λευκωσία 2010, σ.137-138.
• Παπαδημήτρη Π., Χρυσόστομος ο Α΄. Ελέω Θεού Αρχιεπίσκοπος Νέας Ιουστινιανής και πάσης Κύπρου, Λευκωσία 1979.
• Παυλίδης Άντρος (επιμ.), Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια, Φιλόκυπρος, τμ. 19 Λευκωσία 2012.
• Τηλλυρίδης Α., Χρυσόστομος Α΄ Αρχιεπίσκοπος Νέας Ιουστινιανής και πάσης Κύπρου, Λευκωσία 1977.
• Χατζηχριστοδούλου Χριστόδουλος, Μουσείο Πολιτιστικής Κληρονομιάς Στατού – Αγίου Φωτίου, Πάφος 2019.
• Χριστοδούλου Ν. Μενέλαος (επιμ.), Αντιπελάργησις. Τόμος τιμητικός προς τον Αρχιεπίσκοπον Κύπρου κ.κ. Χρυσόστομον επί τη εικοσιπενταετηρίδι της αρχιερατικής αυτού διακονίας, Κέντρον Μελετών Ιεράς Μονής Κύκκου, Λευκωσία 1993.

Υποσημειώσεις

1. Για τον Αρχιεπίσκοπο Κύπρου Χρυσόστομο Α΄ πλούσια βιογραφικά στοιχεία μπορεί κανείς να αναζητήσει στα: Α. Τηλλυρίδης, Χρυσόστομος Α΄ Αρχιεπίσκοπος Νέας Ιουστινιανής και πάσης Κύπρου, Λευκωσία 1977· Π. Παπαδημήτρη, Χρυσόστομος ο Α΄. Ελέω Θεού Αρχιεπίσκοπος Νέας Ιουστινιανής και πάσης Κύπρου, Λευκωσία 1979· «Πρόλογος του πανοσιολογιωτάτου ηγουμένου Κύκκου Νικηφόρου», στο: Χριστοδούλου Ν. Μενέλαος (επιμ.), Αντιπελάργησις. Τόμος τιμητικός προς τον αρχιεπίσκοπον Κύπρου κ.κ. Χρυσόστομον επί τη εικοσιπενταετηρίδι της αρχιερατικής αυτού διακονίας, Κέντρο Μελετών Ιεράς Μονής Κύκκου, Λευκωσία 1993, σ. 9 – 14. Φρίξος Κλεάνθους, «Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Χρυσόστομος. Συμβολή στο έργο και στην προσφορά του», Απ.Β, τμ. 2006, τχ. Μάιος – Ιούνιος, σ. 5 – 29· Άντρος Παυλίδης (επιμ.), Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια, Φιλόκυπρος τμ. 19 Λευκωσία 2012, σ. 462 – 463 ↩︎
2. Η κοινότητα Στατός της Πάφου βρίσκεται περί τα 31 χμ βορειοανατολικά της Πάφου σε μέσο υψόμετρο 810 μέτρα από την επιφάνεια της θάλασσας. Στα μέσα του 20^ού αιώνα ο Στατός ήταν μια σχετικά μεγάλη και αναπτυσσόμενη κοινότητα που όμως το 1969 λόγω της πολυομβρίας και της αστάθειας του εδάφους που προκλήθηκε λήφθηκε απόφαση, όπως τόσο η κοινότητα Στατός όπως και η γειτνιάζουσα κοινότητα Άγιος Φώτιος μετακινηθούν βορειοανατολικά. Έτσι δημιουργήθηκε η νέα κοινότητα αρχικά με την ονομασία Αμπελίτης που δεν επικράτησε αλλά διατηρήθηκαν οι ονομασίες των παλαιών κοινοτήτων και έτσι από το 1976 η κοινότητα είναι επίσημα καταγεγραμμένη ως Στατός – Άγιος Φώτιος. Βλέπε περισσότερα: Χριστόδουλος Χατζηχριστοδούλου, Μουσείο Πολιτιστικής Κληρονομιάς Στατού – Αγίου Φωτίου, Πάφος 2019, σ. 13-17. ↩︎
3. ΑπΒ, τμ. 1968, σ. 105-117. ↩︎
4. Για τις υποκινήσεις των τριών μητροπολιτών από την Χούντα των Αθηνών αλλά και τις ενέργειες τους βλέπ.: Μακάριος Δρουσιώτης, Η μεγάλη ιδέα της μικρής χούντας. Η ΕΟΚΑ Β και το πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου 1974, Λευκωσία 2010, σ.137-138. ↩︎
5. Για την έναρξη και πορεία της Εκκλησιαστικής κρίσης στην Εκκλησία, βασικά την από μέρους των τριών μητροπολιτών πολεμική εναντίον του Μακαρίου και τελικώς την καθαίρεση των τριών από την Μείζονα και Υπερτελή Σύνοδο βλέπ.: Απόστολος Βαρνάβας, Επίσημο Περιοδικό της Εκκλησίας της Κύπρου, Λευκωσία, τμ. 1973, σ. 195 – 250. ↩︎
6. Τελευταίες λειτουργίες και κηρύγματα του Πάφου Γενναδίου στην μητρόπολη Πάφου βρίσκουμε τον μήνα Ιούλιο του 1972 και συγκεκριμένα χοροστάτησε και λειτούργησε μόνο δύο φορές κατά την 23η Ιουλίου και κατά την πανήγυρη της μονής Παναγίας Τροοδιτίσσης, στις 15 Αυγούστου. Αμέσως μετά βρίσκουμε δημοσιεύσεις για λειτουργίες και τρεις χειροτονίες τους μήνες Σεπτέμβριο και Οκτώβριο του ίδιου έτους στις μητροπόλεις Λάρνακα και Κυρηνείας. Ακολούθως το 1973 επίσης λειτουργία τέλεσε την ημέρα των Θεοφανίων και αγιασμό των υδάτων στην Κερύνεια και στις 11 Φεβρουαρίου στο Κολόσσι. Τις ημέρες της Μεγάλης Εβδομάδας του Απριλίου 1973 χοροστάτησε και λειτούργησε στην μητρόπολη Κηρυνείας. Χρονικά, ΑπΒ, τμ. 1972, σ. 255, 319· τμ. 1973, σ. 63, 127. ↩︎
7. ΑπΒ, τμ. 1973, σ.174-175. ↩︎
8. Περισσότερα για την Σύνοδο αυτή βλέπ. ΑπΒ, τμ. 1973, σ. 195 – 159. ↩︎
9. ΑπΒ, τμ. 1973, σ. 164-178. ↩︎
10. Χρονικά, ΑπΒ, τμ. 1973, σ. 185· Αρχείο Ιερέων Ιεράς Μητροπόλεως Πάφου (καταγραφή Πρωτοσυγκέλου Μητροπόλεως Πάφου Τυχικού). ↩︎
11. Εφ. Μεσημβρινή, 27.4.1973. ↩︎
12. Εφ. Χαραυγή, 29.5.1973· Εφ. Μεσημβρινή, 26.5.1973. ↩︎
13. Τα της εκλογής του νέου μητροπολίτη Πάφου Χρυσοστόμου Β΄ εις διαδοχή του Χρυσοστόμου Α΄ βλέπε: ΑπΒ, τμ 1997, σ. 545-554. ↩︎
14. Ο Πάφου Χρυσόστομος τέλεσε δεκάδες χειροτονίες σε διακόνους και ιερείς οι οποίες αρχίζουν από τον καιρό που ήταν ακόμη χωρεπίσκοπος Κωνσταντίας και τοποτηρητής του θρόνου της Πάφου, μετά την εκδίωξη και τέλος την καθαίρεση του Πάφου Γενναδίου. Μεγάλος αριθμός χειροτονιών τελέστηκαν τα χρόνια 1973 και 1974. Συγκεκριμένα ο Πάφου Χρυσόστομος είτε ως τοποτηρητής τότε του θρόνου της Πάφου, είτε ως Πάφου από τις 13 Νοεμβρίου του 1973 τέλεσε με βάση τα στοιχεία του αρχείου της Μητρόπολης Πάφου συνολικά 81 χειροτονίες σε διακόνους και ιερείς. Αναλυτικά παρέχουμε τον αριθμό για τα χρόνια: 1972 μια χειροτονία, 1973 είκοσι τρείς χειροτονίες, 1974 είκοσι πέντε χειροτονίες, 1975 δεκαέξι χειροτονίες, 1976 έντεκα χειροτονίες και 1977 πέντε χειροτονίες. Ο αριθμός αυτός των χειροτονιών είναι εξαιρετικά πολύ μεγάλος σε σύγκριση με άλλες εποχές που οι χειροτονίες για κάθε μητροπολίτη Πάφου κυμαίνονται στον αριθμό των τριών με πέντε ετησίως. Να σημειώσουμε ότι στους πιο πάνω αριθμούς συμπεριλάβαμε για αρκετούς ιερείς την χειροτονία τους σε διακόνους και την χειροτονία τους σε πρεσβυτέρους ως ξεχωριστές, επομένως οι νέοι κληρικοί ήταν λιγότεροι από τον πιο πάνω αριθμό. Αρχείο Ιερέων Ιεράς Μητροπόλεως Πάφου (καταγραφή Πρωτοσυγκέλου Μητροπόλεως Πάφου Τυχικού). ↩︎
15. Οι ναοί αυτοί ήταν: ο ναός της Παναγίας Χρυσοαιματούσης στη Χλώρακα στις 28 Οκτωβρίου 1973, ο ναός του Αποστόλου Παύλου στην Πάχνα στις 4 Ιουλίου 1976, ο ναός της Αγίας Μαρίνης στη Δορά στις 17 Ιουλίου 1977, το παρεκκλήσι του Αγίου Ονουφρίου στον Κάθηκα στις 12 Ιουνίου 1975 και το παρεκκλήσι του Προφήτη Ηλία στην Καλλέπεια στις 22 Μαΐου 1977. Παραπομπή. Αρχείο Εκκλησίες – Ξωκκλήσια Ιεράς Μητροπόλεως Πάφου, (Καταγραφή Πρωτοσυγκέλλου Μητροπόλεως Πάφου Τυχικού). ↩︎
16. Η Εκκλησία της Κύπρου θα μπορέσει να αποκτήσει πλήρη σύνοδο, με δεκατρείς επισκόπους (δεκαεπτά στο σύνολο αρχιερείς σήμερα) επί αρχιεπισκόπου Χρυσοστόμου Β΄. Καταστατικός Χάρτης της Αγιωτάτης Εκκλησίας της Κύπρου, Λευκωσία 2010, σ. 11 – 12. ↩︎
17. Αναφέρουμε εδώ ενδεικτικά τις κοινότητες που κατασκευάστηκαν κυρίως λιωμένοι ναοί ή μετατράπηκαν κτήρια σε ναούς και οι περισσότεροι διατηρούνται μέχρι τις μέρες μας μιας και οι πρόσφυγες περιμένουν ακόμα την επιστροφή στις πατρογονικές εστίες τους: Άγιος Γεώργιος, Άγιος Ιωάννης, Άγιος Νικόλαος, Μαντριά, Σταυροκόννου, Λέμπα, Χρυσοχού, Αυδήμου, Παραμάλι, Άγιος Θωμάς, Αλέκτορα, Πλατανίσκια. ↩︎
18. Τα της εκλογής ανάδειξης, ενθρόνισης και σύντομο βιογραφικό του Πάφου Χρυσοστόμου εις αρχιεπίσκοπο Κύπρου εις διαδοχή του Μακαρίου βλέπε. ΑπΒ, τμ. 1977, σ.. 425-511. ↩︎
19. ΑπΒ, τμ. 1982, σ. 151 – 155. ↩︎
20. Με το άρθρο 14 του νέου Καταστατικού Χάρτη της Εκκλησίας Κύπρου προβλέπεται, όταν αποδεδειγμένα ο αρχιεπίσκοπος αδυνατεί να ασκήσει τα λειτουργικά, ποιμαντικά και διοικητικά καθήκοντά του συνέπεια σωματικού ή διανοητικού νοσήματος και γήρατος να μπορεί η Σύνοδος της Εκκλησίας Κύπρου με πλειοψηφία των τριών τετάρτων των μελών της να αποφασίζει την τιμητική παύση του. Καταστατικός Χάρτης της Αγιωτάτης Εκκλησίας της Κύπρου, Λευκωσία 2010, σ. 18-19. ↩︎

---

Δείτε επίσης τον ιστορικό κατάλογο των επισκόπων της Πάφου – Αρσινόης