Το ακόλουθο κείμενο προέρχεται από το ημερολόγιο Παχυάμμου του 2024, και αποτελεί το Α’ μέρος.
Δείτε και το Β’ μέρος: “Παναγία Παραδεισιώτισσα εν Παχυάμμω Κύπρου”
Η Υπεραγία Θεοτόκος
και η τιμή της στην μητροπολιτική περιφέρεια Πάφου
μέσα από μονές και ναούς αφιερωμένους στο πρόσωπό της.
Η Παναγία μας σε ιερές μονές της Πάφου εν λειτουργία σήμερα ή διαλυμένες
Ο κάθε πιστός έχει μια ιδιαίτερη μοναδική σχέση με την Παναγία, είναι η Μητέρα του Θεού αλλά γίνεται και δική μας μητέρα και οδηγός προς την αιώνια ζωή. Οι μοναχοί και οι μοναχές γενικά έχουν και ένα ακόμα ιδιαίτερο λόγο να τιμούν την Παναγία, αφού είναι ουσιαστικά η πρώτη ασκήτρια – ησυχάστρια. Μέσα στα Άγια των Αγίων για δώδεκα ολόκληρα χρόνια από τριών χρονών μέχρι τα δεκαπέντε της ήταν μόνη με μόνο τον Θεό και κατάφερε να είναι κοινωνός με Αυτόν και στη συνέχεια να χωρέσει μέσα της τον ίδιο τον Θεό. Επίσης φύλαξε την παρθενία της πριν, κατά και μετά τη γέννηση του Χριστού. Είναι παρθένος και στο σώμα και στη ψυχή.
Στην Παναγία μας αφιερώθηκαν πολλές Ιερές Μονές σε όλη την Μητροπολιτική Επαρχία Πάφου. Η κάθε μία έχει το δικό της προσωνύμιο για να διαφέρει από τις άλλες. Το προσωνύμιο το πήραν είτε από το βουνό που ήταν κτισμένη η μονή, είτε από κάποιο είδος φυτού, δέντρου που ήταν χαρακτηριστικό της περιοχής, από την κοινότητα που γειτνίαζε, από κάποιο θαύμα που συνδέθηκε με την Παναγία, από τα χαρακτηριστικά της εφέστιας εικόνας της Μονής και πολλά άλλα.
Παλαιές εν λειτουργία Μονές στην Πάφο είναι η Παναγία η Χρυσορρογιάτισσα και η Παναγία η Τροοδίτισσα, μια άλλη ανδρική μονή στα παλαιά χρόνια και σήμερα η πρώτη γυναικεία μονή είναι αφιερωμένη στην Παναγία την Ελεούσα επονομαζομένη Σαλαμιώτισσα. Μιά άλλη γνωστή μονή του Αγίου Νεοφύτου που είναι σταυροπηγιακή – αυτοδιοίκητη το καθολικό της είναι αφιερωμένο στην Παναγία την Εγκλειστριανή.
Πολλές άλλες μονές υπήρξαν στο παρελθόν χώροι ασκήσεως μοναχών ή μοναζουσών. Χώροι που είχαν για αιώνες κάθε μέρα λειτουργίες και πολλές άλλες ακολουθίες και προσευχές. Αυτό το αντιλαμβάνεται κανείς από το όταν τις επισκέπτεται νιώθει μια πνευματικότητα, ιερότητα του χώρου που προέρχεται από την ειρήνη και τη χαρά που χαρίζει στον άνθρωπο ο Χριστός αλλά και η Παναγία Μητέρα του. Τέτοιες ήταν η α) Παναγία Ζαλακιώτισσα στην Πέγεια, β) η Παναγία Ελεούσα στα Κούκλια ή με άλλες ονομασίες ως Οδηγήτρια, Καθολική, Χρυσοπολίτισσα και Αφροδίτισσα, λόγω του ειδωλολατρικού ναού της Αφροδίτης που γειτνιάζει, γ) η Παναγία Έξω Κυρά στα Βρέτσια, δ) η Παναγία Ιαματική στην Αναρίτα, ε) η Παναγία Καθολική στο Άρσος, στ) η Παναγία Χόρτινη ή Χόρταινη στη Πελαθούσα ζ) Παναγία του Τυφλού (του Βλού, του Φλού) στην Ίννια προς Ακάμα, η) η Παναγία Χρυσολάκουρνα στη Στενή, θ) η Παναγία Χρυσοπατερίτισσα στον Πωμό, παρά τα Παλιάμπελα, ι) η Παναγία Διακινούσα ή Διακαινούσα στο Πραστειό Αυδήμου ια) ο Πύργος της Ρήγαινας στο Νέο Χωριό μέσα στον Ακάμα που ήταν αφιερωμένη στην Παναγία, ιβ) η Παναγία Χρυσογιαλιώτισσα στην Γιαλιά το οποίο είναι Γεωργιανό μοναστήρι ιγ) η Αγία Μονή ή Μονή των Ιερέων που αρχικά ήταν αφιερωμένη στην Θεομήτορα ενώ σήμερα στον Άγιο Νικόλαο το οποίο ανήκει στη Μονή Κύκκου ως μετόχι ιδ) η Παναγία του Σίντη στην Πενταλιά το οποίο επίσης ανήκει στη Μονή Κύκκου ως μετόχι, ιε) η Κάτω Παναγιά ερειπωμένη σήμερα μονή η οποία παλαιότερα επίσης ανήκε στη Μονή Κύκκου ως μετόχι.
Ενοριακοί Ναοί
Πολλοί ενοριακοί ναοί επίσης είναι αφιερωμένοι στην Παναγία με διάφορες ονομασίες όπως η Παναγία Θεοσκέπαστη στην Κάτω Πάφο, η Παναγία Παντάνασσα στην Πάφο, η Παναγία των Εισοδίων στην Πέγεια, ο νέος και ο παλαιός ερειπωμένος ναός στην Παναγία Γαλατούσα στη Γαλαταριά, η Παναγία Ελεούσα ή Χρυσελεούσα στο Πραιτώρι, η Παναγία Ζωοδόχος Πηγή στην Αμαργέτη, ο παλαιός και πολύ σημαντικός από αρχαιολογικής άποψης της Παναγίας Χρυσελεούσας στην Έμπα, ναοί αφιερωμένοι στην Παναγία Χρυσελεούσα στη Μελαμιού (παρά την Κανναβιού), στην Κοίλη, στο Πολέμι, στην Τσάδα, στη Χλώρακα, ο παλαιός ενοριακός ναός, επίσης σημαντικός από αρχαιολογικής άποψης, στα Μαμώνια που έχει επίσης και το θεοτοκωνύμιο Χρυσομαμωνίτισσα, στη Βάσα Κοιλανίου η οποία είναι του Ευαγγελισμού, στην Ίννια, επίσης του Ευαγγελισμού, στην Πάνω Ακουρδάλια, στη Γιόλου ο παλαιός και ο νέος ενοριακός ναός, στην παλαιά και νέα κοινότητα της Θελέτρας, στην Κρήτου Τέρρα, στη Λυσό, στη Σίμου, στην Πάνω Ακουρδάλια ο παλαιός και ο νέος ενοριακός ναός, στα Παλιάμπελα κοντά στον Πωμό, η Παναγία Χρυσομεσογιώτισσα στη Μεσόγη, η Παναγία Χρυσοαιματούσα στη Χλώρακα, η Παναγία Ελεούσα ή Χρυσελεούσα στη Μαλλιά, η Παναγία Κοίμηση στη Κινούσα, η Παναγία Παντάνασσα ή Χρυσελεούσα στη Χούλου, η Παναγία Χρυσελεούσα ή Υπαπαντή του Χριστού στη Λάσα, η Παναγία Ζωοδόχος Πηγή στην Αμαργέτη και στο παλαιό χωριό Παραμάλι, ο παλαιός ενοριακός ναός της Παναγίας Καθολικής ή Γαλαταρκάς ή Γαλαταρκώτισσα στην Κάτω Πάχνα, η Παναγία Χρυσοκαμπάνα (Παντάνασσα) στη διαλυμένη κοινότητα Γεροβάσσα η οποία είναι ερείπια σήμερα, η Παναγία Ευαγγελίστρια στον Κάθηκα, η Παναγία Χρυσοσπηλιώτισσα ή θερμοκρήνη ναός εντός σπηλαίου και νέο παρεκκλήσι στην ομώνυμη διαλυμένη σήμερα κοινότητα κοντά στις Αρόδες, η Παναγία Ελεούσα η Καθολική στην Κάτω Αρχιμανδρίτα.
Ξωκκλήσια – Παρεκκλήσια
Πολλά σημαντικά και άλλα ξωκκλήσια και παρεκκλήσια τα οποία μπορεί να ήταν παλαιοί ενοριακοί ναοί διαλυμένων κοινοτήτων, ή μικρών καθολικών παλαιών μονών ή να κτίστηκαν εξ υπαρχής ως ξωκκλήσια – παρεκκλήσια αφιερωμένα στην Παναγία. Αυτά είναι τα εξής η Παναγία Γαλαταρκά, ή Γαλαταρκώτισσα, ή Γαλατιανή στην Κάτω Πάφο που βρίσκεται σε ερείπια στις μέρες μας, η Παναγία Θεραπεύτρια στην Πάφο που εξυπηρετεί τις ανάγκες του Νοσοκομείου της πόλης της Πάφου, η Παναγία η Λιμενιώτισσα ή Σιμενιώτισσα στην Κάτω Πάφο η οποία είναι αξιόλογο Βυζαντινό κτίσμα και σήμερα βρίσκεται σε ερείπια., η Παναγία η Φανερωμένη στην Κάτω Πάφο, η Παναγία Αγριδιώτισσα στην Πέγεια, η Παναγία Ελεούσα στην Παναγιά, η Παναγία Θεοτόκος στη Λετύμπου σημαντικός ναός με τοιχογραφίες που βρίσκεται ημιερειπωμένος, η Παναγία Θεοτόκος στα Μαμώνια, η Παναγία Κυρά Ελεούσα στη Νατά η οποία θα ήταν παλαιός ενοριακός ναός ή μικρή μονή, η Παναγία Οδηγήτρια στη Μαραθούντα, η Παναγία Φανερωμένη στα Κούκλια και στη Μεσόγη, η Παναγία Φωτολάμπουσα ή Αγκαθιώτισσα στη Δορά, Παναγία Φωτολάμπουσα επίσης στη Λετύμπου και στις Κέδαρες, η Παναγία Ακουνόπετρα στο Πισσούρι, η Παναγία Βενεδιώτισσα στην Πόλη Χρυσοχούς, η Παναγία Ελεούσα στο Χόλι, η Παναγία Φανερωμένη στη Δρύμου.
Επίσης άλλα ερειπωμένα εκκλησάκια θρονιά και τοπωνύμια της Παναγίας όπως: η Παναγία Γαλακτοτροφούσα στα Κούκλια, η Παναγία Καριώτισσα ή του Καρυά στην Παναγιά, η Παναγία Δορατήσσα στη Γεροσκήπου, Παναγία Αποστολική στον Άγιο Γεώργιο Μαμωνιών, η Παναγία Κουτσιουκώτισσα ή Κυκκότισσα στα Κούκλια, η Παναγία Κρεμαστή στον Στατό – Άγιο Φώτιο, Η Παναγία Κυρά στον Άγιο Ιωάννη και στην Αξύλου, η Παναγία Κυρά Ελεούσα στην Ακουρσό, Η Παναγία Σωτήρα στην Αμαργέτη, στο Ανατολικό κοντά στην Αχέλεια, στη Λυσό, στη Μηλιά, στον Ακάμα κοντά στον Πύργο της Ρήγαινας, και στη Φιλούσα Χρυσοχούς, η Παναγία Κυρά της Σάαρκας ή Σαρίκας στην Παναγιά, η Παναγία η Στάζουσα στην Πέγεια στον Άγιο Νικόλαο, στην Αμαργέτη, στο Στατό, στο Άρσος, στη Γιόλου, στον Παχύαμμο και στη Μαλούντα κοντά στον Άγιο Ιωάννη, η Παναγία των Κλεισουδκιών στα Μαμώνια, η Παναγία Χρυσοκονιώτισσα στα Κονιά, η Παναγία η Ελεούσα στην Ανώγυρα η Παναγία Αφέντρικα στην Πόλη Χρυσοχούς, η Παναγία Αγιαραχουνιώτισσα στην Κάτω Ακουρδάλια, η Παναγία Αφέντρικα ή Αφεντικών Αγίων στην Ίννια, η Παναγία Θεοτοκούα στη Γιόλου, η Παναγία Γαλαταρκά ή Γαλαταρκώτισσα στον Πωμό, η Παναγία Κοίμηση στο Νέο Χωρίο, Παναγία Παντάνασσα επίσης στο Νέο Χωρίο, η Παναγία Παραδεισιώτισσα στον Παχύαμμο (βλέπε στο παρόν ημερολόγιο πλήρη αναφορά), η Παναγία Θεοτόκος στη Δρυνιά, η Παναγία Θεραπεύτρια ή Αναστάζουσα στην Ίννια, η Παναγία Περισπωμένη στην Κρήτου Μαρόττου, επίσης Παναγία στο Νέο Χωριό στον Ακάμα στο Σαραμά, στη Δρυνιά, στην Κοιλίνια, στην Πέγεια το θρονί της Παναγίας, στη Γεροσκήπου στην τοποθεσία Μουλιά που σύμφωνα με την παράδοση έφθασε η εικόνα της Παναγίας Χρυσορρογιάτισσας, το σπήλαιο της Παναγίας της Τροοδιτίσσης που ήταν αρχικά η εικόνα και οι πρώτοι ασκητές, στην Αυδήμου μετόχι της Παναγίας Τροοδιτίσσης, στην Μονή Τροοδιτίσσης παρεκκλήσι αφιερωμένο στην Υπαπαντή του Χριστού. Πολλές φορές συναντάμε τοπωνύμια της Παναγίας που παραφθάρηκαν και αντί να αναφέρονται ως Παναγία και το χαρακτηριστικό της επίθετο την αναφέρουν ως Αγία ή σε αρσενικό Άγιος και το επίθετο. Έτσι συναντάμε της ονομασίες: Αγία Γαλατιανή, ή Άγιος Γαλάτης, την Αγία Αφεντική ή τους Αγίους Αφεντικούς, την Αγία Ζώνη ή την Αγία Ζόγια, την Αγία Στάζουσα, την Αγία Σωτήρα, τον άγιο Νηπάτη, Πάτη, Πήγων, Επίγων Νήπιο και Αγία Πατού ή Πακού που πιθανόν να προέρχονται από την Παναγία την Υπαπαντή. Την Παναγία Αμπελουτζιότισσα ή τον Άγιο Αμπέλη, την Αγία Κορώνα ή τον Άγιο Κορώνη (ίσως και Αγία Κονώνα). Συγκεκριμένα για την ονομασία της Παναγίας ως Αγία Κορώνη την συναντάμε στην Πέγεια, στα Βρέτσια, στα Μαμώνια, στο Άρσος, στο Όμοδος, στον Κάθηκα και στη Χούλου. Επίσης ερειπωμένος ναός της Παναγίας Καλακατζιάς συναντάμε στο Γουδί.
Αναμφίβολα σε όλους τους αιώνες το περισσότερο τιμώμενο πρόσωπο από όλους τους αγίους ήταν και είναι η Παναγία μας και έχει τις πιο πολλές ονομασίες – Θεοτοκονύμια. Μέσα και από την διδακτορική μας διατριβή διαπιστώσαμε ότι, τις πιο πολλές φορές πίσω από παράξενα ονόματα αγίων που δεν απαντώνται στα συναξάρια κρύβεται ένα Θεοτοκονύμιο της Παναγίας μας.
† Ο Πάφου Τυχικός
Δείτε επίσης το Β’ μέρος: “Παναγία Παραδεισιώτισσα εν Παχυάμμω Κύπρου”
ή όλα τα ημερολόγια Παχυάμμου.
